Çocuklarda ortaya çıkan en önemli davranış sorunlarının temelinde öfke vardır. Öfke beraberinde saldırganlığa da neden olmaktadır. Öfke ve saldırganlık, birbirinden son derece farklı ama bir o kadar da ilişkilidir. Öfke güçlü ve etkili bir duygudur. Doğru bir şekilde kullanıldığında ya da kontrol edildiğinde davranış problemlerinden ziyade kişiyi güçlü kılan bir duygu olarak kişiyi ayakta tutar. Saldırganlık ise bir davranış şeklidir. Öfke duygusu, kontrolden çıktığı zaman yerini yıkıcı davranışa yani saldırganlığa bırakır.
Çocuklardaki Olumsuz Davranışların Nedenleri
- Aile Ortamı: Öfkeli bir ortamda büyüyen, sık sık ebeveynlerinin saldırgan tutumlarına şahit olan çocukların öfkeyle baş etmesi zorlaşır ve olumsuz davranışlara daha çabuk yönelirler. Çocuklar model alarak öğrenirler.
- Okul Ortamı: Arkadaş çevresi tarafından dışlanan, öğretmenleri tarafından anlaşılmayan ya da doğru iletişime geçilmeyen çocuklar, olumsuz davranışa daha çabuk yönelir. Ayrıca, zaman içerisinde okula gitmek istememe, derslere karşı isteksizlik gibi tutumlar geliştirebilirler.
- Medyanın Etkisi: Çocuklarının yaş grubuna uygun programları izlememeleri, yoğun ve sınırsız şekilde bilgisayar oynamaları ve en önemlisi de bu programların ve oyunların içeriği, üzerinde durulması gerekli noktalardan biridir. İçerik olarak vurma, kırma, öldürme, bağırma gibi şiddet davranışlarına şahit olan çocuklar olumsuz davranışları öğrenirler ve çevrelerine karşı uygulamaya başlarlar.
- İlgi ve Sevgi İhtiyacı: Aile ortamında sevgiyi ve ilgiyi hissedemeyen çocuklarda agresif davranışlar ortaya çıkabilir. Yapmış olduğu olumlu davranışlara karşı ilgi göremeyen çocuk ebeveynlerinin dikkatini çekebilmek için yanlış davranışa yönelir ve dikkatlerini çekmeyi başardığını fark edince bunun işe yaradığını düşünerek olumsuz davranışı pekiştirir.
- İnatlaşma ve Güç Mücadelesi: Çocuklarla iletişim kurarken sık sık emir cümleleri kullanmak yani güç mücadelesi vermek çocuklarda şöyle bir düşünce bırakır. “ Demek ki başkalarına emredersem, onlar da ben ne istersem yapabilir.”
- Etiketleme: Çocuklara sık sık “yaramaz”, “laftan anlamaz”, “inat” gibi sözcükleri yakıştırmak yani onları etiketlemek çocukların bu durumu kabullenmelerine neden olabilir. Bu durumdan dolayı çocuklar gerçekten böyle biri olduklarına inanır ve buna göre davranmaya başlarlar.
Öfke Kontrol Yöntemleri
- Çocuklara duyguları tanıtma ve hangi duygunun ne gibi sonuçlara neden olacağı yaş grubuna uygun olarak anlatılmalıdır. Örneğin; öfkelenen bir kişinin nasıl davranacağı, davranışlarının sonuçlarının hangi durumlara neden olabileceği anlatılabilir.
- Duygu ve düşüncelerini “ben dili” kullanarak ifade etmesini sağlamak. “sen dili” kullanıldığında karşı tarafa karşı kışkırtıcı bir tutum sergilemiş oluruz. Yani, “ Sen çok kötü bir çocuksun.” demek yerine “Bana bağırdığın zaman kendimi kötü hissediyorum ve sana öfkeleniyorum.” demek daha uygundur. “Sen dili” kişiyi etiketleyici ve suçlayıcı bir iletişim şekliyken aynı zamanda sorunun çözümünü zorlaştırır. Öte yandan, “ben dili” kişinin yapmış olduğu davranışa yöneliktir, kişiyi etiketlemez.
- İyi bir dinleyici olma; etkin bir şekilde dinlemek ve onları yargılamadan anlamaya çalışmak.
- Model olma; çocuklara duygularını nasıl ifade edeceklerini, nasıl düşünüp davranacaklarını yönerge vererek sağlayamayız. Özellikle, burda ebeveynlerin tutumları en önemli noktadır. Çocuklar model alarak öğrenirler. Örneğin; saygı ortamından yoksun birbirlerine karşı kötü şekilde hitap edip davranan bir anne babanın çocuklarından saygılı olmasını, öfkesini kontrol etmesini ve çevresindekilere karşı saldırgan davranmamasını beklemek boş bir beklenti olacaktır.
- Disiplin; kurallar ebeveynler tarafından ortak konulmalı ve en önemlisi “tutarlı”olunmalıdır. Beklentiler çocuğun yaş dönemine uygun olarak verilmeli ve onun birey olduğu ve yaşamda bazı konularda da sınırların olacağı öğretilmelidir. Örneğin; alışveriş sırasında istediği oyuncağın alınmamasından dolayı çevresine bağırarak ve saldırarak bir tutum sergileyen çocuğu susturmak için istediği oyuncağı almak onun bu yanlış yolu öğrenmesine neden olacaktır. Aslında burda çocuğun saldırgan davranışı ödüllendirilmiştir. Burda çocuk aileden şu mesajı alır. “Demek ki istediğimi yaptırmak için çevremdekilere bağırmam ve saldırmam lazım.”
- Kendini ifade etme becerisini geliştirme; kendini ifade etmede zorluk yaşayan çocuklarda agresyon sık sörülen bir durumdur. Çocukların kendini ifade etmesi için onlara zaman ayırmak, farklı ortam ve durumlar yaratmak önemlidir. Örneğin; hobilerini geliştirebilirsiniz. Farklı aktiviteler, spor ve sanat dalları bunlar arasındadır.
- Öfke denetimi; öfkelendiğinde bedenlerinde meydana gelen değişiklikleri fark etmelerini sağlama. ( terleme, yüzün kızarması, titreme, dişleri sıkma, hızlı nefes alıp verme gibi.) Öfkelenmeye başladığını fark etmeye başlayan çocuk davranışını kontrol etmede daha başarılı olur.
- İlginin başka yöne kaydırılması; öfkelendiğinde bedenlerinde meydana gelen değişikliklerin farkına varan çocuk, kendisini öfkelendiren durumu düşünmek yerine önceden belirlenmiş onu mutlu eden ve ona huzur veren bir sahneyi düşünerek rahatlar.
- Hayal-İmge Oyunu: Bu oyunu öncelikle uzman eşliğinde yapmak faydalı olacaktır. Çocuk zaman içerisinde nasıl uygulayacağını öğrenecek ve bunu uygulamaya başlayacaktır.
Psikolog
